Generaal Ter Poorten stond er in 1942 geheel alleen voor. Met niet meer dan vier regimenten van het KNIL, aangevuld met Australische en Britse troepen, kreeg hij de taak om Java te verdedigen tegen een Japanse invasie.
Rondom Java hadden de Japanners alle eilanden in bezit. Maar tussen die bezette eilanden en Java lag in de Javazee een geallieerde vlooteenheid, die de Japanse invasievloot zou kunnen tegenhouden. De kans daartoe werd gering geacht door de afwezigheid van een adequate luchtmacht.
Eskadercommandant, Karel W.F.M. Doorman besefte dat hij moest vechten zonder vliegtuigen en dus zonder verkenningsberichten.
De gecombineerde Nederlandse, Australische, Britse en Amerikaanse schepen gingen vanwege de gebrekkige onderlinge verbindingen zonder goede coördinatie de strijd aan met de Japanse vloot.
De slag in de Javazee werd op 27 februari ’42 verloren. De weg lag nu open voor de invasie van Java. In de nacht van 1 maart ’42 landde het 16de Japanse leger met 2 divisies op vier plaatsen in Java.
Het KNIL had geen schijn van kans. Op de eerste dag van de Japanse landing werd het vliegveld Kalidjati bij Bandoeng veroverd, dat door Britse troepen werd verdedigd. Herovering door het KNIL mislukte.
Bandoeng zou vallen, overgave kon de stad redden.
Op 8 maart 1942 voerde Ter Poorten besprekingen met de Japanse opperbevelhebber Imamura, die slechts een onvoorwaardelijke overgave accepteerde.
Op 9 maart 1942 volgde de capitulatie, Nederlands-Indië was bezet.
Het gebeurde ergens in de Indonesische archipel 
Wij woonden in die tijd aan de Lembangweg in Bandoeng. Ik was 16 jaar en moest dienst doen bij de LBD (luchtbeschermingsdienst).
In de eerste week van maart was het een drukte op de Lembangweg richting Kalidjati.
Toen de capitulatie een feit was zagen we veel KNIL militairen individueel en ongewapend de Lembangweg afkomen, richting stad.Triest om dat te zien.
Enkele dagen daarna kwamen er Japanse militairen op fietsen en zwaar bewapend ons huis langs richting stad. Wij waren heel angstig en bang dat ze ons huis binnen zouden komen want ons huis lag vlak aan de grote weg.
De zwakte van het KNIL was structureel. Encyclopedie van Nederlandsch-Indië: … werd niet meer verwacht dan verzetten, in afwachting van den hulp die ons mocht worden verleend. Er waren zes pantserwagens die van parade naar parade werden versleept.
Op 4 maart had GG Tjarda op last van de regering in Londen zijn staatsrechtelijke positie als opperbevelhebber overgedragen aan de waarnemend vlootvoogd en de legercommandant. De slechte verhouding tussen Tjarda en generaal Ter Poorten, en de aanwezigheid van de GG bij de capitulatiebesprekingen zaaiden verwarring, zowel bij de Nederlandse als Japanse legercommandanten.
En zelfs dat “verzettten” was teveel voor het KNIL. Zonder noemenswaardige militaire confrontaties koos het KNIL het hazepad. Zie voor een ontluisterend beeld van de oorlog: R. Nieuwenhuys, “Een beetje oorlog”.
Het was niet helemaal ontluisterend hoor. Een professioneel militair gaat niet vechten als hij ziet dat het kansloos is. En dat was het KNIL, het gebrek aan alles was niet hun schuld. Vandaar dat ik het wel vreemd vind dat Karel Doorman het gevecht is ingestuurd door zijn professionele baas, tegen beter weten in. Ik heb als jonge jongen die striking force uit Soerabaja zien vertrekken, voor een leek indrukwekkend. In werkelijkheid een samenraapsel van oude schepen van diverse nationaliteiten die nog nooit met elkaar hadden geoefend, zonder luchtverkenning. De twee Engelse slagschepen waren hun al voorgegaan.
Hier verschillen we dus van mening. Ik had het overigens over het KNIL, niet over de Koninklijke Marine.
Het KNIL dacht opgewassen te zijn tegen het Japanse leger. Stoppen kon zij de aanval niet, maar toch lang genoeg traineren totdat er hulp van geailleerde zijde kwam, zo werd gedacht. Onderschatting van de Japanse aanvalskracht was algemeen; racistische vooroordelen bepaalden het beeld van de tegenstander.
Hoe anders was de werkelijkheid. Desertie van inlandse militairen, vluchtende officieren die hun manschappen in de steek lieten, conflicterende en onzinnige orders, paniek, paniek… De pretenties van het KNIL werden in een concrete oorlogssituatie niet waargemaakt – en dat is een understatement.
De afgang had zijn impact op de bevolking. Een Indonesische ooggetuige:
‘Ik stond langs de kant van de weg, toen ik vluchtende KNIL-soldaten voorbij zag komen. Ik dacht: ‘Wat zijn dit voor soldaten?’ Het KNIL, dat altijd zo trots marcheerde, bleek een leger van niets. Ik vond het machtig om te zien hoe de Japanners binnen korte tijd het KNIL hadden uitgeschakeld.’
Een andere ooggetuige vertelde ook zoiets aan zijn oudste zoon .
De “trotse” Nederlanders , de harde KNIL-ers (in feite meer politie macht-dan leger) hadden de hazepad gekozen.
Terugtrekkende Nederlandse soldaten tussen Bandung en Tasikmalaya (West Java).
Die ooggetuige was echt verbaasd en teleurgesteld om te zien hoe onoverwinnelijk de Nederlanders waren.
Zijn hele jeugd werd hij volgepropt met hoe goed en superieur de Nederlanders waren .
Dat het niet zo was weet hij al lang omdat hij dezelfde opleiding en vorming had zoals de Nederlanders.
Zoals vele van zijn generatie en schoolgenoten.
Ondanks zijn “binding” met de Nederlanders werd hij later trainer bij de jongeren en een groep Heiho’s.Een “job” als “militaire commandant” had hij niet aangenomen omdat hij in feite een zachtaardige man was .
Hij ging zijn land dienen als leraar en later ambtenaar .
Hazepad?
Een oom van Nelly stond op 11 januari 1942 op het strand van Menado met een kanon,
Japanse oorlogsschepen lagen voor de kust … een overmacht aan soldaten en vuurkracht.
Hij koos niet het hazepad en stierf op het strand.
Haar vader was op dat moment landinwaarts bij Menado de commandant van een eenheid knil-veteranen… Allemaal 45 plussers.
Ze kwamen in een vuurgevecht met Jappen.
http://www.oocities.com/dutcheastindies/menado.html
wikipedia schrijft:
……..Na enkele losse gevechten, en door slechte onderlinge communicatie, kon het de Tinoörlinie niet verdedigen, en moest het verplaatsen naar Koha. De Tinoör werd verdedigd door luitenant Van de Laar met het Reserve Korps Oud Militairen (RK), aangevuld door de Landstorm Compagnie onder eerste luitenant Masselink. De gevechten hielden aan tot 15.00 uur die middag, totdat de munitie op was en men zich moest terugtrekken naar Kakaskasen………….
http://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_bij_Manado
De overmacht was te groot …. men moest wel terugtrekken, in de hoop zich te reorganiseren met andere overlevenden..
Normale strategie in een verliessituatie.
Een oom van mij was op dat moment in midden-celebes.
Bij komst van de Jappen enkele weken later saboteerden men wat en vluchtten de bossen in, maar ze moesten zich later overgeven .. dit op bevel van overste Gortmans, nadat de Jappen dreigden willekeurige Europese burgers te executeren..
http://www.oocities.com/dutcheastindies/makassar.html
Er zijn natuurlijk uitzonderingen.
De Molukse en Menadonese Knilers hadden wel gevochten .
Hun aantal was ook niet zo groot in de KNIL.
Dat ze extra hun best doen is ook begrijpelijk , hun kampung halaman werd overvallen .
De rol van de andere eenheden ( Sundanese , Javaans etc) in (West) Java was te begrijpen . Waarom moeten ze vechten voor de Nederlandse zaak ?
Los van het feit dat er weinig of geen eenheid bestaat tussen de verschillende bevolkingsgroepen .
@Boeroeng
Heldenmoed en verzet, ook na de capitulatie, van verspreide KNIL eenheden kwam voor, vooral in de buitengewesten. Maar dit spreekt het algemene beeld van het KNIL als falende militaire organisatie niet tegen.
Op de NPS site is een video fragment te vinden over de overgave van KNIL soldaten in Sulawesi (Japans bioscoopnieuws). Ik vermoed dat het de overgave van overste Gortmans betreft… Zie: http://deoorlog.nps.nl/page/mappen/781573/Aanval+op+Celebes%2C+Borneo+en+Sumatra?afl=7&d=781570 .
ik vind sommige reacties bijzonder ongenuanceed en te gemakkelijk. ” hoe anders is de waarheid”: wat is dan dé waarheid? enkel en alleen het boek Een beetje oorlog van R. Nieuwenhuys? Vreemd als de schrijver uit herinneringen van 36 jaar eerder schrijft en zelf aangeeft dat hij hier en daar heeft moeten liegen omdat hij uit herinneringen schrijft. Iemand die zich overigens een beetje verder heeft verdiept dan alleen dit boek te lezen, weet dat de oorlog in Nederlandsch Indie op 9 december 1941 is begonnen en dat de overgave niet na 5 dagen van een beetje oorlog werd afgedwongen. Het is ook te gemakkelijk om stellingen te poneren met de bril van vandaag zonder zich te verplaatsen in de tijdgeest van toen. Zonder de verdediging van Nederlandsch Indie te plaatsen in de context van de grondslagen van 1927 m.b.t. de verdediging van Nederlands Indie enerzijds en de niet waargemaakte afspraken van de geallieerden om het KNIL te assisteren bij die verdediging. De vlucht van Wavell is kenmerkend hiervoor.
@ Geja
Onder Indonesiërs was het algemene beeld dat van een afgang van het KNIL, ook dat is de tijdsgeest van toen.
Het KNIL was niet opgewassen tegen Japan. Dat was niet alleen omdat Japan een overmacht had, maar ook omdat het KNIL als militaire organisatie faalde.
Het boek van Nieuwenhuijs was slechts een illustratie, NIET de belangrijkste bron waarop mijn verhaal berustte. Om u gerust te stellen heb ik nog een artikel over het KNIL in die bange dagen. Het is niet verheffend. http://www.kvbk-cultureelerfgoed.nl/MS_PDF/1987/1987-0399-01-0107.PDF
Dit stuk heb ik in mijn research voor het schrijven van een boek al gelezen en hier haal ik niet de conclusie uit dat het KNIL heeft gefaald. Integendeel! En wat is er niet verheffends aan dit stuk? De frictie in de top van het KNIL? what’s new? dat is vandaag de dag nog steeds aan de orde in organisaties met een militaire structuur. Onder Indonesiers was het algemene beeld dat van een afgang van het KNIL. Lekker gemakkelijk als je langs de kant blijft staan kijken en vindt dat de bezetting van je land enkel en alleen een Nederlandse aangelegenheid was. Trouwens: er zijn voldoende Indonesiers die het algemene beeld niet delen. Je kunt met zo’n opmerking niets, omdat op z’n minst de schijn van enige subjectiviteit aan de orde was.
Wat niet verheffend is, is dat het KNIL in geen enkel opzicht een organisatie was die een oorlog aankon. Materieel niet, organisatorisch niet en qua militair personeel niet. Dit gekoppeld aan het koloniale eigendunk van zowel KNIL als het gouvernement leidt tot mijn stelling: afgang.
Overigens, waarom zouden Indonesiërs zich druk hebben moeten maken om de verdediging van de kolonie? Het gouvernement had in de jaren ervoor al duidelijk gemaakt dat zelfs bescheiden voorstellen van Indonesische zijde in de richting van zelfbestuur slechts een bestemming hadden: de prullenbak.
Dan kan geja vertellen welke Indonesiers die denken dat de algemene beeld ( de afgang van de Nederlanders en in het bijzonder de KNIL ) niet delen ?
De meeste Indonesiers uit die tijd ( de generatie van mijn ouders) die de Nederlanders goed kennen ( als oud collega, schoolgenoten etc) delen die mening niet .
Er zijn uiteraard uitzonderingn die de zijde van Nederlanders hadden gekozen , je kan hun met “de hand tellen”.
Mijn vader , zoon van een Inlandse B.B vertelde hoe hij de uittocht van de Nederlanders ervaren had .
Ook mijn oom / tante’s van mijn moederszijde waarvan de families al generaties ambtenaren en leraren waren , waren ook “geschokt” .
Ze vroegen zich waar was de superioriteit van de Nederlanders gebleven ?
Dus toch een bevestiging dat ze NIET superieur zijn .
Ze kennen de Nederlanders en hun cultuur goed.
Voor de grote massa was het een eye opener geweest om die boomlange reus naast de kleine Japanner liep tijdens de overgave ceremonie .
salam
A.M.I.S.S. Atmadja
M.i. onterecht dat het KNIL wordt afgeretekend als een laf zootje ongeregeld. Het was de POLITIEK van toen (en NU weer!) om de jonge mannen de oorlog in te jagen met het houten geweertje………
Hoe waar, Peter, je woorden…! Politiek.
Bah.
Mijn vader wist dat het KNIL het niet zou redden in een oorlog met een modern uitgerust leger als dat van Japan. En toch is hij naar Borneo gegaan om te voorkomen dat de olie in handen van de Jappanners zou komen. Na een lange voettocht door het oerwoud is hij met zijn troep in Bandjermasin ingescheept om bij Java getorpedeerd te worden. En daarna weer dapper naar Ciater gegaan om de boel te verdedigen. Hij kreeg bevel de wapens neer te leggen omdat het KNIL had gecapituleerd, een bevestiging van het bericht heeft hij nooit ontvangen dus hij is gewoon doorgegaan. Plicht. Een soldaat doet wat hem opgedragen is. Zijn land verdedigen. Er is jacht op hem gemaakt, hij is in een kamp terecht gekomen…
Hij was 21 toen de oorlog uitbrak en had bevel over een troep mannen, er waren ouderen dan hij bij.
Noem mijn vader geen laf zootje ongeregeld, a.u.b. !
Er zijn natuurlijk uitzonderingen.
De Molukse en Menadonese Knilers hadden wel gevochten ….. etc
Geplaatst door: sigeblek | maandag, januari 31, 2011 om 10:32 vm
Dagorder dd 25 Juli 1950 van HM Koningin Juliana:
“Met ingang van 26 juli 1950 houdt het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger op te bestaan. Met die dag eindigt zijn lange, bewogen en roemrijke historie van bijna 120 jaren. Uw vaandels waarvan er vier de Militaire Willemsorde verkregen als hoogste dapperheidonderscheiding, toonden de daden van moed, beleid en trouw, die zo talrijk zijn geweest in de geschiedenis van het KNIL. Nooit werd tevergeefs een beroep op U gedaan. Trouw hebt gij door de tijden heen uw plicht vervuld”.
En wat zie ik nu,dat hele knappe geleerden zoals door mij
gelezen wordt ,heel graag stenen werpt naar de
Oude Compagnie of naar de verdwenen Gouvernement,
als een ezel die de dode leeuw nog een trap nageeft.
siBo
Het KNIL was géén offensieve strijdmacht en geen defensieve strijdmacht zoals het KL in Nederland, ze waren een militaire politiemacht die offensief was naar de bevolking, een Koloniaal leger welteverstaan, de Japannesr hadden daarentegen een offensief leger en natuurlijk betere luchtmacht, en wie de luch in zijn macht heeft heeft ook het land in zijn macht.
Een heroische actie van het KNIL is toch wel de slag om Palembang waar ze de Japannes nog hebben verdreven:
Het KNIL was een normaal leger, net als de KL in Nederland, en ressorteerde onder het departement van oorlog (oorlogsbegroting). Niet onder het departement van binnenlandse zaken waar de politie onder valt. En natuurlijk wordt dat ook ingezet als de politie versterking nodig heeft. In Nederland valt die eer in eerste instantie te beurt aan de Marechaussee, een diensttak van het leger. Inderdaad viel het verzekeren van de binnenlandsche rust, orde en veiligheid onder de doelstellingen (net zoals in Nederland), maar in de Defensiegrondslagen staat ook te lezen: vervulling van den militairen plicht als lid van de Volksgemeenschap tegenover andere volken. Samen dus de normale zwaardmacht van een staat, zowel intern als extern. Het was wel een klein legertje hoor. De formatie van 1925 (latere zijn mij niet bekend) bestond uit 1274 officieren en 31988 onderofficieren en minderen. Dat voor een land zo groot als heel Europa. In Nederland bedroeg de vredessterkte zo’n 100.000 man. Een land zo groot als een kwart van Java.
KNIL viel in tegenstelling tot de KL onder het ministerie van Koloniën, het was een koloniaal leger met eenzelfde structuur die politioneel geweld toe pastten. De KL was een defensief leger ter verdediging van Nederland. Voor speciale acties tegen ‘terroristische elementen’ werd het Korps Marechaussee ingezet in Indië, de ‘Special forces’ van het KNIL, Het KNIL deed vooral politioneel optreden, de structuur van de huidige TNI is ook zo, de TNI is een defensieve guerillamacht die in drie fasen de archipel beschermen, ze zijn niet offensief, en hun optreden is naar de bevolking toe (Atjeh/Papua) de TNI heeft een macht als ze iedereen oproepen van miljoenen ( nu is de bevolking ook flink gestegen), Het KNIL was ongelooflijk klein en in tegenstelling tot soldaten van de KL leerden men geen ‘eigen iniatief’ te ontwikkelen bij de inheemse bevolking waardoor er zonder bevel ook niets werd ondernomen. Toen deze KNIL mensen naar Nederland kwamen kon men ze dan ook niet over laten gaan naar de KNIL, omdat de structuur etc compleet verschillend was, een deel heeft via omscholing (Roermond) alsnog bij de KL kunnen dienen, maar ook de standen en rangen kwamen qua kennis en gebruiken niet overeen met de Nederlandse.
“vervulling van den militairen plicht als lid van de Volksgemeenschap tegenover andere volken”
Daar bedoelen ze vredesmissies mee, ze hebben in 1913 15 militairen uitgezonden naar Albanië https://nl.wikipedia.org/wiki/Vredesoperatie en in 1935 een groep Mariniers naar Saarland gestuurd voor de verkiezingen https://nl.wikipedia.org/wiki/Saargebied_(mandaatgebied)
Dat was de militaire plicht tegenover de Volkenbond.
citaat: “Dat was de militaire plicht tegenover de Volkenbond.” Ja u heeft gelijk, ik had een verkeerde zin. Het was voor Indië wel een beetje naïef artikel, waarschijbnlijk gewoon overgeschreven uit de Nederlandse grondwet, zoals zo veel artikelen in Indië. Ik bedoelde: “verzetten, in afwachting van den hulp, die ons mocht worden verleend.” Klaplopen dus.
citaat: ” KNIL viel in tegenstelling tot de KL onder het ministerie van Koloniën” Het is wat ingewikkelder. Alle publieke organen in Indië stonden onder opperbestuur van de koning (grondwet 1922, art. 60). Dat wil zeggen onder de minister van koloniën. In Indië zelf vielen ze wel onder een ander departement dan de politie: het Departement van Oorlog. De politie viel onder het Departement van binnenlandsch bestuur (net zoals voorheen in Nederland). Ook de sterkte van de politie was klein, vergeleken met de politie in Nederland. Dat gold ook voor de PID in vergelijking met de BVD in Nederland. Er was nog geen MID, de NEFIS is pas tijdens de oorlog opgericht in Australië. Terugredenerend was Indië toch wel erg rustig!
Het is niet correct dat in Nederland pas geleden de politie is ondergebracht bij het ministerie van justitie. Hiermee is de machtenscheiding doorbroken.
Op basis van de Defensiegrondslagen voor Indie 1927 was de militaire hoofdtaak in Indie weggelegd voor de KM die bij een aaval van een agressor (Japan) deze met alle middelen tegen moest houden. Er werd zelfs gedacht aan slagschepen maar het plan was vanwege de late realisering (1946) niet realistisch.gDus daar ging het grote geld naar toe. Het zwakke punt was de opdeling van de vloot in 2 Task Force (Batavia en Surabaja). In oorlogstijd zouden die eskaders nooit kunnen samenwerken , gezien de afstand (Amsterdam-Brest). Daar komt nog bij dat vooral de Marine Luchtvaartdienst MLD nog in de kinderschoenen stond en de legertop het belang ervan niet inzag. Het KNIL kwam daarom op de tweede plaats.
Een ander probleem was dat Nederland vertrouwde op het Verenigd Koninkrijk als bondgenoot . Dat strookte weliswaar niet met de neutraliteitspolitiek van Nederland in Europa. Het VK was bang dat bij een bondgenootschap Nederland niet veel in het KNIL wilde investeren . Naast de bezuinigingen vanwege de crisis en bovengenoemde politiek bleef het KNIL een ondergeschoven kind.
Het KNIL ging ervan uit dat de Japanners alleen 1.000 tot 4.000 grondtroepen zouden inzetten, dan had je ook geen groot leger nodig om ze terug te dringen
De beleidsmakers hebben grote fouten gemaakt met het KNIL in de Defensiegrondslagen van 1927. Het KNIL was slecht getraind, kon niet in een groot verband opereren, was meer een politieleger dan een staand leger, had veelal lichte wapens en beperkt munitie
Het KNIL bestond uit omstreeks 40.000 man met overwegend inlandse soldaten. Het KNIL bezat weinig vliegtuigen als luchtsteun
Er bestond geen formele samenwerking tussen KNIL en KM.
Op basis hiervan was het toch wel moeizaam voor het KNIL om tegen doorgewinterde China veteranen te vechten
De nationalisten hebben dacht ik in 1940 aangeboden om het Indisch leger aan te vullen met Inlanders maar dat werd hoogmoedig door de Hoge Heren afgewezen. Zij waren zeker bang voor een vijfde colonne.
Op 29 juli werd de militaire noodtoestand afgekondigd; op 1 augustus verzekerde het Britse ministerie van buitenlandse zaken Nederland van ondersteuning bij een Japanse aanval, waarna op 15 augustus de Nederlandse regering besloot deel te nemen aan een oorlog indien Engeland of Amerika zou worden aangevallen. Pas begin december 1941, na het afbreken van de onderhandelingen met Japan, zegden de Verenigde Staten Groot-Brittannië steun toe bij Japanse agressie, en stelde de Britse regering op 5 december Nederland voor te komen tot een overeenkomst tot wederzijdse samenwerking in geval van oorlog.
De KM moest in beginsel voldoen aan internationale afspraken voor het beveiligen van de grote scheepvaartroutes die door de Indische wateren liepen. In de praktijk van de oorlog werd de gemilitariseerde GM ongewapend ingezet.
Het KNIL had vlak voor de oorlog een paar (10?) pantserwagens gekregen, voor de hele archipel!! Was goed spul. Tijdens de bezetting werd ik op de fiets op weg met melk in het open veld aangehouden door een Japanse eenheid met die veroverde pantserwagens. Er was een Amerikaanse luchtaanval verwacht, ik kon beter schuilen in een van die wagens. Heb ik gedaan. Later dacht ik, stom! Dat was nou net een mooi doelwit voor een luchtaanval. Die aanval is niet gekomen.